Missie Oost Congo 27-31 augustus 2013

Dinsdag 27 augustus

De tweede dag van ons programma stond in het teken van de medische organisatie.

Met post-it-jes werd aan ieder individueel gevraagd om hierover één van de SWOT letters uit te werken die dan geplakt werden op vier grote witte vellen aan de muur.

De cases gingen over ”la bonne gestion des services médicaux (Katana) en “le tour de salle” (Nyangezi) en “le dossier médical” (Walunga).

Over de zaalronde werd geanimeerd gediscussieerd.

In Nyengezi werd deze opgenomen door de arts en verpleegkundige van wacht om 6:45u 's morgens waarop de anderen repliceerden dat de patiënten op dat uur naar de mis waren.

Waarop dan weer Dr.Jefferson aangaf dat de ochtendmis in Nyengezi werd gehouden op 5 km van het ziekenhuis.

In Walundu hield men om 8u eerst een ochtendbespreking per dienst en daarna werd er getoerd met de verantwoordelijke geneesheer en de dagploeg van de verpleging.

Discussie was dan weer hoe de geneesheer van wacht de relevante informatie kon doorgeven als er geen overkoepelende vergadering of toer was.

Er werd in kleine groep en plenair voldoende lang over dit onderwerp gediscussieerd totdat iedereen ongeveer begreep dat er verschillende wegen waren die naar Rome leiden en dat de plaatselijke omstandigheden een belangrijk impact hadden.

De tandem Dr. René/Krista konden niet zonder enige fierheid. hun project voorstellen waarbij alle medische informatie van een patiënt in één dossier was samengebracht dat gemakkelijk opvraagbaar was via een uniek patiëntennummer.

Ook over dit thema werd voldoende lang gediscussieerd om te besluiten dat het systeem Walungu waarschijnlijk zoniet de enige dan toch wel de beste weg naar Rome was.

Krista werd gevorderd voor acht missies om het medisch dossier in alle ziekenhuizen implementeren.. .

Tijdens het rollenspel met betrekking tot "mauvaise nouvelle" leerde ik van een médecin-directeur, hoe je aan iemand moet vertellen dat hij aids heeft.

Intussen was Kash met Inge naar Bukavu gereden voor een raadpleging bij een gastro-enteroloog.

Inge had sinds woensdagavond maagproblemen en lag sindsdien in bed zonder dat ze iets had kunnen eten.

De arts vermoedde dat het om een microbiële of parasitaire infectie ging en schreef de behorende medicatie voor.

Behalve de kennismaking had ze tot hiertoe het hele programma gemist.

Het waren lange dagen voor onze directeur van Artsen Zonder Vakantie.

's Avonds had men voor Inge een ananas opgesneden waarvan de overschotten op onze tafel terechtkwamen. Vanuit onze Bijbelse inspiratie pasten we met enige tegenzin de ananasvermenigvuldiging toe en verdeelden de schaarse stukjes met de hele groep.

Het lukte : toen we een half uur later de eetzaal verlieten, was er nog steeds een stuk op overschot.

Ik viel als een blok in slaap.

Woensdag 28 augustus

Monvu was het enige participerend ziekenhuis dat we niet hadden bezocht.

Het was gelegen op het eiland Idjwi dat het Kivumeer als het ware doormidden sneed.

Volgens de directeurs van het ziekenhuis was het het grootste eiland van Afrika op Madagaskar na.

De case die ze voorstelden ging over de "remise et reprise du travail".

Ik probeerde de betekenis hiervan te achterhalen via mijn elektronisch woordenboekje maar met "remettre" en "reprendre" kwam ik niet veel verder.

Vanuit de context begreep ik langzamerhand dat het ging over de zogenaamde overdracht tussen equipes van verpleegkundigen bij een wisseling van shift.

Het was duidelijk dat de adjunct-hoofdverpleegkundige die men vanuit het psychiatrisch ziekenhuis Sosame had opgestuurd, de presentatie van zijn baas niet goed beheerste.

Toen hij ook nog zijn vooropgesteld tijdslot ruimschoots overschreed, ontstond er voor het eerst enig geroezemoes in de zaal.

Bij de plenaire bespreking bleef men toch beleefd en werden de sterke en zwakke punten net als bij de andere cases genuanceerd toegelicht.

Het thema van de dag was het verpleegkundig management met het organogram en de organisatie van het verpleegkundig departement, de taakverdeling, de zorgoverdracht, de vorming van het verpleegkundig personeel, de begeleiding van studenten en stagiairs en attitude en de comfortzorgen ten aanzien van de patiënt.

Het laatste thema zorgde voor enige consternatie in de zaal.

Het feit dat men verondersteld werd patiënten bij te staan in hun persoonlijke hygiëne en dagelijkse redzaamheid, is in Congo op zijn zachtst gezegd zeker geen evidentie.

Deze taken worden uitdrukkelijk toebedeeld aan de familie inclusief het voorzien en klaarmaken van voeding.

In elk ziekenhuis is er daarvoor trouwens een bijzondere plaats voorzien waar patiënten en/of familie op houtskoolvuurtjes hun eten kunnen bereiden.

Vanuit de groep werd terecht aangegeven dat, gezien de schaarse financiering voor gezondheidszorg, prioriteit werd gegeven aan medische en verpleegkundige zorg.

Anderzijds kon men er ook niet omheen dat in bepaalde gevallen de mantelzorg ofwel onbestaande was ofwel niet aan alle elementaire behoeften kon voorzien.

Daarnaast gaf Krista het voorbeeld van een stagiair-verpleegkundigen die haar neus ophaalde om een patiënt na ontlasting te verschonen.

Ook andere voorbeelden toonden aan dat het niet alleen een probleem was van organisatie en principiële keuzes toch ook van attitude.

De discussie in de zaal was minder heftig dan voor de ander thema's, de boodschap was des te incisiever.

Opnieuw eindigde de vormingsdag om 18u in plaats van 17u15.

Bijna aansluitend verzamelden we in de grote refter om de presentaties van de volgende dag voor te bereiden en de kladversies van "Lessons Learned” in word in te voeren.

Tussendoor schoven we onze voeten onder tafel voor de" food stuff as usual" waarbij we de voorrang gaven aan ingrediënten die we 's middags of de avond voorzien niet hadden gezien want in het andere geval waren het vermoedelijk gewoon opgewarmde resten.

We werkten tot rond 21u30 en gingen dan naar bed.

Dit kan men inderdaad dagen noemen Zonder Vakantie.

Donderdag 29 augustus

Vandaag was het de dag van de apothekers en de ziekenhuishygiënisten.

Mobumbano stelde een case voor over stockbeheer in de apotheek.

Men werkt namelijk met een "pharmacie de dépôt" en een "pharmacie de détail", de eerste meestal wat groter en gericht op aankoop en bevoorrading, de tweede meer op "retail" en het enige punt waar medicatie werd geleverd aan patiënten en de verpleegéénheden.

De ontdubbeling van de apotheek in een ziekenhuis van een goede 100 bedden leek op het eerste zicht een verspilling van ruimte en personele middelen : dubbel stockbeheer, dubbele bestaffing met vergrote kans op fouten.

In Ciriri had Christa het indertijd zo ver gebracht dat beide apotheken aangrenzend werden opgesteld doch ook daar bleek een fusie een brug te ver.

In elk van de ziekenhuizen waren ingewikkelde systemen voor distributie en vooral voor facturatie en betaling van geneesmiddelen.

Het grootste deel van de medicamenten tijdens de opname viel onder het zogenaamde forfait, een ander deel moest supplementair worden betaald ofwel onmiddellijk ofwel op het einde van de opname.

Het hele proces werd gestuurd door een amalgaam van briefjes en cahiers.

Onze suggestie om de kleine en de grote apotheek te versmelten, werd afgeblokt door aan te geven dat het door de overheid zo was opgelegd.

Een overheid die nota bene zijn eigen mensen nauwelijks betaalt maar wel bulkt van de voorschriften en controles, sommige zinvol andere twijfelachtig.

Een andere piste om medicatie van gehospitaliseerde patiënten te laten beheren door de verpleging, botste eveneens op weerstand maar leek niet onbespreekbaar.

Zoals bij de meeste punten werd het debat snel van ons afgewend en gevoerd onder mekaar wat vermoedelijk meer impact had.

De vrees dat verpleegkundigen medicatie zouden meenemen om er geld uit te slaan, leek een belangrijke hinderpaal.

Anderzijds had men nog geen oplossing voor het feit dat door de patiënt betaalde medicatie, die niet werd opgebruikt, zomaar verloren ging, een lek in een ziekenhuisbudget dat best zou gestopt worden.

Een tweede case werd voorgesteld door de adjunct verpleegkundig directeur van Ciriri en ging over ziekenhuishygiëne.

Hygiëne in het algemeen en zeker alles wat met steriliteit te maken heeft, blijft probleem nummer één in de Congolese ziekenhuizen.

Marc toonde een aantal foto's van wat er vorige week in de ziekenhuizen hadden gezien en er was voldoende respect en vertrouwen onder mekaar zodat de boodschap stimulerend en niet denigrerend werkte.

Men was het erover eens dat een comité voor ziekenhuishygiëne met de top van het ziekenhuis erin, een belangrijke hefboom kon betekenen voor verbetering.

In de namiddag werd door Krista nog toelichting gegeven over het operatiekwartier, de sterilisatie, de medische beeldvorming en het labo.

Ook de organisatie van de administratieve en logistieke diensten kwam nog aan bod. Ook hier was de "learning" minstens evenveel horizontaal als verticaal.

Er kwam applaus toen Inge uit de dood herrezen, opnieuw onze rangen vervoegde.

Tot slot vroeg ik hen op om alle objectieven die ze in "lessons learned" in de loop van de voorbije dagen hadden geïnventariseerd, te scoren met prioriteit hoger, matig of laag en aan te geven welke strategische dimensie voor de verschillende punten van toepassing was.

Dit actieplan zou dan gebruikt worden in het overleg met Artsen Zonder Vakantie om de prioriteiten voor hun ziekenhuis voor de volgende jaren vast te leggen.

In feite hadden ze na elke programmadag redelijk mechanistisch alle verbeterpunten genoteerd die in de loop van de dag aan bod gekomen waren.

Dit was voor de meeste ziekenhuizen gegroeid tot een lijst die zelfs voor een drie-jarenplan niet haalbaar was.

De kritische ingesteldheid waarmee ze de verschillende denkpistes overwogen en bekritiseerden tijdens de discussies, was niet meer terug te vinden in hun actieplan dat ze vermoedelijk eerder als het examen van de dag beschouwden.

De enige bedoeling van de oefening was om hen te prikkelen wat te prioritiseren en ook het conceptmodel strategie hierbij te hanteren.

Marc en ik brachten alles in op PC en het zou tot 's anderendaags 's middags duren voor ik alles had gecut en gepaste tot een samenhangend actieplan geprioritiseerd, getemporiseerd en gecategoriseerd.

Vrijdag 30 augustus

Op de laatste dag van een meerdaagse opleiding slaat meestal de verzadiging toe.

In Murhesa was het niet anders.

De dag voordien was er al onderhandeld om het eindpunt met twee uur te vervroegen en Kash had “swahili-rumours” opgevangen dat het weliswaar geweldig lekker eten wat op de maag bleef plakken.
De groepsfoto gaf ons toch het nodige "we did it" gevoel.

Het Hôpital Provincial de Bukavu lichtte zijn kwaliteitsbeleid toe en Marc had de ondankbare opdracht om kwaliteit en patiëntveiligheid er op een uurtje of 2 door te duwen.

Zijn cartoons over de mannekes die de kwaliteit gingen verbeteren, was hilarisch.

Zonder zijn aanstekelijke manier van lesgeven zou de helft in slaap gevallen zijn. Ze volgden dus min of meer aandachtig doch de discussie bleef ¨vermoedelijk hangen in de gedachten aan het komende weekend.

Of was het de aanwezigheid van de provinciaal geneesheer-inspecteur en de top van BDOM die de kritische zin van onze ziekenhuisdirecteurs deed verslappen.

De topman van de Congolese Volksgezondheid was door Inge op voorhand gebrieft van ons initiatief en had zich naar aanleiding van deze slotmeeting weinig bemoedigend uitgelaten over ons initiatief.

Hij vroeg checklists om te kunnen controleren of de ziekenhuizen wel zouden toepassen wat er "geleerd was."

Misschien begreep hij in de loop van de sessie of na contact met enkele directeurs dat onze aanpak eerder faciliterend dan controlerend was.

Tegen de middag was hij al veel positiever en 's anderendaags zou hij via BDOM laten vragen of we dit ook voor andere ziekenhuizen in zijn regio konden doen.

De laatste middag ging ik in hongerstaking tegen de food en beperkte mijn middagmaal tot een banaan.

Toen kwam de slotceremonie met speeches en officiële diploma-uitreiking door de geneesheer-inspecteur himself.

Krista dankte de deelnemende ziekenhuizen namens ons team met de slagzin :

"Les idées, c'est comme les enfants. Il ne suffit pas de les avoir, il faut les faire grandir."

Dr René dankte ons omwille van het initiatief en het vele werk en gaf tegelijkertijd aan dat ze ook veel geleerd hadden van elkaar en dat ze de interactieve formule enorm hadden geapprecieerd. Ontroerend, een mooier compliment hadden we niet kunnen krijgen.

Intussen waren ook de eerste evaluatieformulieren binnengelopen die "het goed gevoel" bevestigden wat sommigen betreft zelfs voor de accommodatie en het eten.

Dat laatste was voor ons totaal onbegrijpelijk.

Even later dronken we met de hele ploeg een "verre d'amitié" in een café in Bukavu : het bier uit de fles, de fritjes en de saté met de handen en bij gebrek aan mes en vork at ik de koude kool met (Chinese) stokjes van de saté.

Op TV zagen we hoe Congo zich plaatste voor de Afrikacup (van de lokale spelers) ten koste van Kameroen wat het euforisch gevoel in de zaal nog versterkte.
Op het pleintje maakten enkel vrouwen zich op voor een huwelijksfeest.

De procure van BDOM leek voor ons plots een luxe-hotel ook al was er opnieuw geen water in de douche.

We trakteerden Kash en onszelf op een afscheidsdineetje in Orchids en lieten ons strikken door de plaatselijke "marchands de souvenirs".

Een Belgisch verpleegkundige en gemeenschappelijke kennis van Marc en ik, kwam ons vertellen over het veldwerk van ICRC (Rode Kruis) : hoe ze in de loop van de laatste dagen hun gezondheidswerkers hadden moeten evacueren uit Goma omwille van de onrust, dat hij volgende week ging onderhandelen in Damascus en vanaf 2014 ging werken voor de UNO in New York.

Het verschil tussen ons en hem was dat hij elke dag kwam eten in Orchids en dat wij het verschil hadden geleerd tussen Congobelgische en echte Congolese keuken...

De laatste nacht in Bukavu.

Zaterdag 31 augustus

Toen we klaar stonden om te ontbijten, kreeg Marc plots een briefje in zijn handen gestopt met volgende tekst :

"Bonjour. Nous les artiste nous sommes à la porte avec les ouvre d'art. Merci."

Getekend : "artist Munyi P"

Elke morgen en avond hadden ze met hun spullen aan de poort van de procure de wacht opgetrokken om ons te strikken.

Ik had de vorige week bij hen wat "Congolese kunst" gekocht en zelfs een dollar tip gegeven in plaats van af te dingen en daarmee moesten ze het dan maar doen, vonden we.

We passeerden een laatste keer langs de Place De L' Independance om onze weg te vervolgen langs de ring rond Bukavu.

Bij onze terugkeer naar Kigali, moesten we dit keer bij de Congolese grens wel uitstappen en aan de Ruandese kant werd onze valies ondersteboven gekeerd op zoek naar plastic en ander gevaarlijk spul.

In Butare brachten we een bezoek aan het etnografisch museum.

Afwisselend in het engels en het frans werden we door de plaatselijke gids meegenomen in de geschiedenis, de cultuur en de klimatologische kenmerken van Ruanda.

Onderweg kwamen we Leopold, Astrid, Boudewijn en de witte paters tegen terwijl Habyarimana en Kagame broederlijk in dezelfde rij hingen.

We waren net voor het binnenrijden van Butare een vluchtelingenkamp gepasseerd waar mensen opgevangen werden die we weten niet wanneer en voor wie op de vlucht hadden moeten slaan.

Een meisje wuifde ons na.

Ik denk dat ze vroeg om terug te komen.