De Verlichting van Aung San Suu Kyi in Myanmar deel 2

“By the old Moulmein Pagoda

lookin’ eastward to the sea

There’s a Burma girl a-settin’

and I know she thinks o’ me

For the wind is in the palm-trees

and the temple-bells they say

“Come you back, you British soldier

come you back to Mandalay!”

fluisterde de Britse schrijver Rudyard Kipling “La Dame” toe toen de Paukan aanmeerde in Mandalay.

“En Suu, heimwee naar de Britten?”, vroeg de journalist schertsend.

“Misschien wel”, klonk het onverwacht : “Toen de Britten de leiders van de Thakin-beweging in 1940 wilden arresteren, vluchtte mijn vader naar China.

Daar werd hij door het Japans bezettingsleger opgepakt en naar Tokio overgebracht en hij sloot vervolgens een overeenkomst met de Japanners voor de gezamenlijke strijd tegen de Britse overheersers.

In 1941 keerde hij terug naar Birma en smokkelde een kleine groep aanhangers het land uit. De 30 kameraden, zoals ze later bekend werden, vertrokken naar het zuiden van China waar ze van de Japanners een militaire training kregen.

Ze stichtten het Birmese Independence Army (BIA) dat in 1942 Birma binnenviel.

Aan het eind van de oorlog sloot mijn vader zich aan bij de geallieerden en na de oorlog werd hij de leider van een voorlopige regering die het land naar onafhankelijkheid moest leiden voor hij op 17 juli 1947 door een aanslag om het leven kwam.

Mijn vader heeft altijd tegen de Britten gevochten maar uiteindelijk onderhandelde hij een akkoord over onafhankelijkheid dat werd gerespecteerd.

Als ik vandaag heimwee heb naar de Britten dan is dat naar het land waar ik heb gewoond en gestudeerd, mijn kinderen ter wereld bracht en vooral naar mijn overleden echtgenoot die ik verschrikkelijk mis.

Wist je dat generaal Ne Win één van de 30 kameraden was, een strijdmakker van mijn vader, die na zijn dood opperbevelhebber werd van het leger.

Van 1962 tot 1988 is hij op ongenadige wijze mijn kwelduivel geweest.

Alleen zijn bijgeloof heeft hem de das omgedaan. Een waarzegster had gezegd dat ik na mijn terugkomst in Birma wel snel weer naar Engeland zou vertrekken als hij het volk tevreden kon houden en verkiezingen organiseerde.

Toen ik na onze overwinning in 1988 in Birma bleef, liet hij de waarzegster vermoorden omdat het eerste deel van haar voorspelling niet was uitgekomen.

Hij had het tweede deel niet verstaan : “het volk tevreden maken”.

Ik moet wel toegeven dat dit moeilijker is dan gedacht en dat dus dat tweede deel nog niet voor morgen is.”

“Mandalay telt ongeveer 1 miljoen inwoners en is, op één na, de grootste stad van Myanmar”, gidste Su Kyi de journalist toen ze de stad binnen wandelden.

“Ze ligt aan de westoever van de Ayeyarwady en is één van de belangrijkste handels- en industriecentra van het land.

De plaats waar Mandalay gebouwd werd, is verbonden met een profetie van Boeddha waarin die aangaf dat er op die plaats een boeddhistische metropool zou ontstaan en wel op het 2400-jarige jubileum van het Boeddhisme.

De wijze koning Mindon die als goed boeddhist een hekel had aan oorlog voeren en bloedvergieten, verplaatste in 1860 de hoofdstad van het geslonken Birma-rijk naar Mandalay.

Onder zijn zwakke opvolger Thibaw en vooral diens echtelijke feeks Supayalat werd de stad in 1885 door de Engelsen geannexeerd.

De Britten legden wegen en spoorwegen aan en bouwden fabrieken die werden bemand met Indische immigranten.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vielen de Japanners Birma binnen, gesteund door de BNA’s onder leiding van mijn vader en in mei 1942 namen ze Mandalay in.

Hierbij werd de zogenaamde Birma-route gesloten die een belangrijke bevoorradingsroute was voor de troepen van Chiang Kai-shek die vochten tegen de Japanse bezetting in China.

De Britten trokken zich terug in India en in augustus 1943 verklaarden de Japanners Birma onafhankelijk waarbij het onder de leiding kwam van de 30 kameraden die in feite niet meer waren dan een marionettenregering.

Omdat Japan zich steeds neerbuigender en wreder begon te gedragen tegenover de Birmezen, sloot het BNA zich aan bij de geallieerden met wie ze in mei 1945 uiteindelijk Yangon heroverden.”

“Waar Bagan gezien wordt als de historische navel van het Boeddhisme in Birma, fungeert Mandalay momenteel als religieus en politiek centrum” ging Suu Kyi verder.

“Hier woont trouwens monnik Ashin Wirathu, notoir haatprediker tegen de moslims.

In 2001, toen hij 33 was, sloot hij zich aan bij de anti-moslim beweging 969 en 2 jaar later werd hij veroordeeld tot 25 jaar gevangenis wegens zijn sermoenen maar werd in 2012 vervroegd vrijgelaten samen met andere politieke gevangenen.

Hij verspreidt zijn ideeën vooral via sociale media, meer bepaald You Tube want Facebook heeft hem eruit gegooid omwille van het verspreiden van religieuze haat tegenover andere gemeenschappen.”

Intussen liepen ze zich verloren tussen de 729 miniatuurpagoden van de Kuthowdaw-pagode, die op een groot ommuurd terrein waren opgesteld rond een centrale tempel.

“Ze werd in 1857 gebouwd door koning Mindon met als inspiratie de Shwezigon-pagode van Bagan”, vervolgde Suu Kyi haar onderwijs :”Op de marmeren stenen binnenin de minipagoden staat de complete tekst van de Tripitaka, de Boeddhistische Heilige Schrift.

Nadat de vijfde boeddhistische synode de teksten in 1871 officieel had vastgesteld, werd deze overgezet van een palmblad op marmer door 5000 steenhouwers die er acht jaar mee bezig waren.

Een geschoolde monnik die zich volledig wijdt aan het lezen van de Tripitaka, heeft ongeveer twee jaar nodig om de 15.000 bladzijden door te geraken.

Koning Mindon zelf overleed in het zogenaamde Gouden Paleisklooster van Shwenandaw en zijn zoon Thibaw verplaatste het in 1880 net op tijd waardoor het ontkwam aan een bombardement in 1945 en zo als enig onderdeel van het paleis bewaard gebleven is.

"Wat is de Tripitaka?" vroeg de journalist.

“Het boeddhaboek", lachte Suu Kyi.

"Oké", morde de journalist : "Ik zal de vraag ruimer stellen : wat is Boeddhisme? "

"Dat kan ik zo niet met een definitietje afwimpelen.", was het antwoord : "Boeddhisme moet je beleven maar daar heb je waarschijnlijk de tijd niet voor.

Heb je "Siddartha" van Herman Hesse ooit gelezen?"

De journalist was te jong om het succes van deze roman in de jaren ’60 te hebben meegemaakt (vreemd hoe ascese en vrije seks naadloos binnen de hippiebeweging werden gecultiveerd).

Het boek was in feite geschreven in 1922 en zat er voor veel tussen dat Hesse in 1946 de Nobelprijs voor Literatuur kreeg.

"Wel", sprak Aung San Suu Kyi :"als je zes maand in een klooster gaat, kan je misschien iets verstaan van het boeddhisme, als je Hesse leest, kan dat misschien je belangstelling prikkelen en aanzetten om op zoek te gaan naar je diepste zelf; als je lang genoeg met mij meereist, krijg je misschien zin om Siddartha te lezen en als ik hier een reisgids-verklaring geef van het boeddhisme, zal je er niets van verstaan maar het gevoel hebben dat je er toch iets van weet.

Maar vermits je de vraag hebt gesteld, ben je nieuwsgierig en nieuwsgierigheid is het begin van alle wijsheid."

De dame had hem behoorlijk ingepakt.

De journalist hing aan haar Birmese lippen en witte kaken.

"De bakermat van het boeddhisme is India.

De stichter was Siddhartha Gautama (560-480 v.C.).

De prins werd geboren in het dorp Lumbini in het huidige Nepal als zoon van koning Kapilavasta en koningin Maya.

Hij verliet de buik van zijn moeder via haar zij en ze overleed 6 dagen na de geboorte.

Tijdens één van zijn tochten buiten het paleis ontdekte de prins dat de mensheid gebukt ging onder ziekte, ouderdom en dood.

Daarop gaf Siddhartha zijn beschermde leven op en probeerde een manier te vinden om dit lijden te beëindigen.”

“Net als jij toen je april 1988 in Yangon moest toezien hoe militairen met extreem geweld tegen vreedzame demonstranten optraden.”

De journalist had op het gepaste moment nog iets van zijn opzoekingswerk kunnen benutten!

“Je moet weten”, antwoordde Suu Kyi, “ ik ben geboren in Yangon op het einde van de Tweede Wereldoorlog en ik was amper 2 jaar toen mijn vader werd vermoord.

Toen ik 15 was, ben ik vertrokken naar Dehli samen met mijn moeder, die benoemd was tot ambassadrice van Indië.

Daarna studeerde ik politieke wetenschappen, filosofie en economie in Oxford.

In '72 ben ik getrouwd met de Britse tibetoloog Michael Aris die me 2 kinderen schonk.

Birma was voor mij een herinnering aan een kommerloze jeugd in een wereld van welstand en groot respect voor de eerste twee wagonnetjes van mijn naam.

Toen ik in 1988 terugkeerde naar mijn vaderland om mijn zieke moeder te verzorgen, zag ik hoe brutaal de militairen omgingen met mensen die niet akkoord waren met hun beleid.

Het was alsof er een eierschaal rondom mij brutaal openbrak.

Ik probeerde wanhopig de stukjes terug aan elkaar te lijmen, weg te lopen, ik zocht een oplossing in alles wat ik had geleerd aan prestigieuze universiteiten maar tevergeefs : ik was helemaal verloren toen ik de verhakkelde lichamen van mijn volk in het ziekenhuis zag binnenvoeren.

Waar was dit ik? Daarin door te dringen, tot het ik, tot mij, tot Atman - er was toch geen andere weg die het zoeken waard was? Ach, en niemand toonde hem die weg, niemand kende hem, zijn vader niet, de leraren en de wijze mannen niet, de heilige offerzangen niet! Alles wisten ze, de brahmanen en hun heilige boeken, om alles hadden ze zich bekommerd en om meer dan dat, de schepping van de wereld, het ontstaan van de taal, van het voedsel, van het inademen, van het uitademen, de ordening van de zinnen, de daden van de goden - eindeloos veel wisten ze - maar was het waardevol dat allemaal te weten als je het ene en enige niet wist, het belangrijkste, het enige belangrijke?

“En dan?”, vroeg de journalist?

“De :rest ken je : ik besefte dat ik niet afzijdig kon blijven en trad toe tot de NLD.

Na mijn eerste toespraak, op de trappen van de Shwedagon-pagode in Yangon op 26 augustus 1988, werd ik door het volk gepromoveerd tot belangrijkste spreekbuis van de oppositie.

We wonnen de verkiezingen maar na een felle aanval op generaal Ne Win kreeg ik in juli 1989 huisarrest en zes jaar lang kon ik mijn huis aan het Inya-meer niet verlaten.

Ik kreeg voorstellen van het bewind om in vrijwillige ballingschap te gaan, maar daar had ik geen boodschap aan.”

“En wat deed Siddhartha toen hij geconfronteerd werd met de donkere zijde van het bestaan?”

Hij verliet vrouw en kind en leefde een tijdlang als asceet.

Hij flirtte met de dood in een anorectische uitputting tot een meisje hem kon vermurwen om een mand met eten van haar te accepteren.“

Suu Kyi zweeg.

"Waarom zwijg je, Suu?” Hoe is het jou dan vergaan?", vroeg de journalist.

"Toen ik na de gewonnen verkiezingen van 1990 door de militairen in huisarrest werd geplaatst en mijn naaste medewerkers werden opgepakt en gefolterd, ben ik in hongerstaking gegaan.

Het was mijn man die zich opwierp als onderhandelaar tussen mij en Ne Win en mij overtuigde om terug te eten omdat elke hoop op vrijheid en democratie met een dode  Aung San Suu Kyi verloren was.

De militairen garandeerden mij een betere behandeling van mijn medewerkers en ik at.

En Siddhartha zei zacht, alsof hij tegen zichzelf sprak: “Wat is meditatie, wat is je lichaam verlaten? Wat is vasten? Wat is adem inhouden? Het is een vlucht voor het ik, het is een kort ontsnappen uit de kwelling van het ik-zijn, het is een korte bedwelming tegen de pijn en de onzinnigheid van het leven.”

“En wat gebeurde er met Siddhartha Gautama?" vroeg de journalist.

"Hij mediteerde onder een bodhi boom in Bodh Gaya en werd in verleiding gebracht door de dochters van Mara.

Hij kreeg steun van de Godin van de Aarde en bedwong de demonen door hen met zijn rechterhand terug naar de onderwereld te duwen.

Zo kwam hij tot de verlichting.”

"Wat is verlichting?"

"De mens zit gevangen in de samsara, een zich herhalende cyclus van sterven en wedergeboorte waarbij de kwaliteit van je zogenaamd "karma" bepaalt op welk niveau je in een volgend leven kan terugkeren.

Het uiteindelijk doel is het loskomen uit deze cyclus en het bereiken van het nirwana, een toestand van gelukzaligheid die men dient na te streven door het zogenaamde achtvoudige pad of de middenweg die verwijst naar gematigdheid in alles.

Om zijn karma te verbeteren en zo op een steeds hoger niveau te geraken, begint men al best met de vijf belangrijkste geboden te onderhouden : niet doden, stelen en liegen, geen overspel plegen, geen alcohol of drugs gebruiken.

Ook door het doen van goede werken zoals het geven van aalmoezen aan monniken en regelmatig offeren in de pagode kan men zijn karma verbeteren.

De leer van Boeddha is in eerste instantie mondeling overgeleverd en later opgetekend in geschriften die samen de Tripitaka vormen"

"Is het boeddhisme eigenlijk een filosofie of een religie?" vroeg de journalist.

"Oorspronkelijk heeft Boeddha zich afgezet tegen de hindoeïstische riten en waren offergaven uit den boze. Maar overal ter wereld ging de bekering tot het boeddhisme gepaard met behoud van animistische gebruiken waarbij uiteindelijk godenverering en de offering gingen behoren tot de volkse devotie. Kom ik zal je laten gezien hoe dit er ongeveer aan toegaat."

Suu Kyi nam hem mee naar de Mahamuni-pagode in het zuiden van de stad aan de weg naar Ava en Amarapura.

Binnen in de tempel stond een 4 m hoog beeld van Mahamuni, de grote wijsgeer, dat dateerde uit de tweede eeuw na Christus en oorspronkelijk afkomstig was van de huidige deelstaat Rakhine, het vroegere Arakan.

In 1784 was het beeld in handen van koning Bodhawpaya gevallen die het naar Amarapura bracht waar het werd gehuisvest in een speciaal voor dat doel omgebouwde pagode.

Precies 100 jaar later brandde het gebouw af, het beeld werd gered en ondergebracht in de huidige tempel.

De Mahamuni was gemaakt van brons maar met uitzondering van het hoofd was het hele lichaam in de loop der jaren met een dikke laag bladgoud bedekt wat nog continu -weliswaar enkel door mannen- werd verdergezet.

Even later toonde ze hem ook hoe op ambachtelijke wijze met zware hamers een dun laagje bladgoud werd gedistilleerd uit een klompje kostbaar metaal.

"Misschien hebben ze de Boeddha teveel bedekt met hun eigen edele metalen." mijmerde de journalist : "en zijn ze de kern van zijn leer aan het verliezen."

Bij valavond kwamen ze aan in Amarapura dat tijdens het Derde Birmaanse Koninkrijk twee keer de hoofdstad was geweest voor een relatief korte periode.

“Hoe lang moet de brug zijn tussen de wereld van Boeddha en Mohammed”, vroeg de journalist toen ze de U Bein-brug overwandelden.

Deze was in 1784 gebouwd met teakhout uit het paleis van Ava en met een lengte van 1200 meter over het Taungthaman-meer, was het de langste teakhouten brug ter wereld.

“De onverdraagzaamheid tegen de moslims is niet van gisteren”, zo vertelde Aung San Suu Kyi.

Pas in 1784 veroverde Bodawpaya het koninkrijk Arakan, de huidige deelstaat Rakhine, wat een vluchtelingenstroom op gang bracht naar Bengalen dat onder Britse controle stond en overeenkomt met het huidige Bangladesh en de staat West -Bengalen in India.

Van daaruit begonnen de moslims acties tegen het Birmaanse bezettingsleger in Arakan waarop de Birmanen hen achtervolgden tot in Bengalen.

Dit was de aanleiding voor de Anglobirmaanse oorlogen wat uiteindelijk leidde tot de inlijving van Birma binnen Brits-Indië.

In die periode keerden vele Rohynga-moslims terug naar Arakan waardoor de Myanmarese overheid hen nu nog altijd beschouwt als illegale immigranten.

Moslims maken vandaag 5% uit van de bevolking van Myanmar.

.

In oktober 2012 braken er zware rellen uit nadat 3 moslims er van beticht werden een boeddhistische vrouw te hebben verkracht en vermoord.

Rohynga-dorpen werden platgebrand en de vluchtende moslims werden gesekwestreerd in kampen voor ”internally displaced persons” (IDP) terwijl de nog overblijvende dorpen door politie en leger hermetisch werden afgesloten.

Kinderen krijgen nauwelijks onderwijs want de overheid stuurt geen leraars en wie een medische behandeling nodig heeft moet de grenspolitie omkopen om naar een ziekenhuis in Bangladesh te kunnen gaan.

En dan zijn er nog de ”blacklisted children” die geboren zijn boven de quota van de overheid (2 kinderen per moslimgezin) en die geen papieren hebben en in dit geval ook niet het recht op onderwijs of verzorging.

Dit leidde de laatste jaren tot een massale vluchtelingenstroom van moslims naar Bangladesh waarbij men internationaal sprak over genocide.”

“Myanmar lijkt wel van de ene crisis in de andere te duiken”, beschouwde de journalist : “eerst de Britten, de Tweede Wereldoorlog, dan de militaire dictatuur en nu de Rohynga.”

“Birma is al sinds eeuwen een melting pot, zeg maar kookpot waar er slechts op drie manieren een ontploffing kon worden voorkomen : door het vechten tegen een gemeenschappelijke vijand (bijvoorbeeld de Britten), door hun boeddhistische roots te koesteren of door een repressieve militaire aanpak.

Toen strategie twee en drie tegenover mekaar kwamen te staan omdat monniken op straat kwamen tegen het militair bewind, kreeg ik -Birmees-boeddhistisch en dochter van de grote onafhankelijkheidsstrijder Aung San- de kans om zoiets als een democratische legitimiteit als een nieuw alternatief aan te bieden.

Maar in hun afkeer en vervolging van de Rohingya’s, hebben het leger en de boeddhisten elkaar weer als bondgenoten ontdekt met het gekende gevolg. Paradoxaal genoeg ben ik door mijn standpuntname in de Shwedagon-pagode gebombardeerd tot splijtzwam van de eenheid van het land.

Precies om die reden had ik recent ook alle moslims van onze kieslijsten laten schrappen en had ik nooit publiek het Rohynga-geweld veroordeeld maar Boeddha heeft me op andere gedachten gebracht.

Vermoedelijk vraagt het generaties en misschien nog veel oorlog en geweld om een nieuw gevoel van eenheid, solidariteit en respect op te bouwen, een nieuwe identiteit voor de Birmaan of inwoner van Myanmar zoals je het wil noemen, die verwijst naar een universele solidariteit die trouwens besloten ligt in alle grote godsdiensten van onze planeet.”

's Anderendaags werden ze met een militair voertuig naar de top van de heuvel van Sagaing gebracht, één van de historische centra van de boeddhistische religie in Myanmar.

Na de teloorgang van het eerste Birmaanse koninkrijk, tijdens de zogenaamde periode van verdeeldheid (1287-1531) hadden de Mon in het zuiden een eigen koninkrijk gesticht terwijl de Shan de controle verwierven over Opper-Birma met Sagain als hoofdstad van hun rijk.

In 1363 verplaatsten ze hun residentie naar het nabijgelegen Ava.

Tijdens de Toungoo-dynastie (1531 - 1752) of het tweede Birmaanse koninkrijk verplaatsten de Birmanen hun hoofdstad van Bago naar Ava en een goede eeuw later in 1752 werden ze door de Mon verslagen.

Net erna in 1753 veroverde de leider van het Birmaanse staatje Shwebo de stad Ava op de Mon, en nam de naam Alaungpaya aan.

Hij kroonde zichzelf tot koning en werd de stamvader van de Konbaung-dynastie of het derde Birmaanse koninkrijk.

Bovenop de heuvel gaf Suu Kyi de journalist een rondleiding in de Soon U Ponnya Shin pagode van 1315, gebouwd op de plek die door Boeddha en zijn leerling Ananda zou zijn bezocht.

"Waaraan denk je?" vroeg de journalist terwijl ze vanop het tempelterrein uitkeken over de met pagoden bezaaide heuvels rond de Ayeyarwady.

"Is er in jullie Nieuw Testament geen verhaal over de bekoring van Jezus in de woestijn waarbij de duivel hem leidt op de top van de berg en zegt: "Als je voor mij neerknielt, zal ik het rijk dat je hier ziet aan u cadeau geven."

Ze keek even opzij naar de soldaten die haar bewaakten en glimlachte.

Even mochten ze het militaire voertuig verlaten om met paard en kar de koningstad Ava te doorkruisen, gelegen op een eiland omringd door de rivieren de Ayeyarwady en de Myitnge en een kanaal.

Het Maha Aungmye Bozan klooster was uitzonderlijk gemaakt van bakstenen op initiatief van Namadaw Me Nu, de favoriete vrouw van koning Bagyidaw.

Ze liet het in 1822 bouwen voor de abt Sayadaw waarmee ze een verhouding had.

De journalist haalde opgelucht adem: het boeddhisme had ook zijn seksschandaal.

Ze passeerden de scheve wachttoren van Nanmyin, het enige restant van het paleis dat in 1822 door koning Bagyidaw was opgericht.

"Misschien is dat hetgeen dat er nog van mij overblijft", mompelde Aung San Suu Kyi cynisch : "een scheve toren die elk moment kan omvallen.”

Het teakhouten klooster Bagaya Kyaung dateert uit 1834 en is gebouwd door koning Bagydaw.

Het heeft een dak van 7 verdiepingen en staat op een verhoogd terras.

De balustraden hebben fraai houtsnijwerk met mythische leeuwen en pauwen.

Ava was een boerendorp geworden, constateerde de journalist, te vergelijken met Troje, Carthago en Angkor Wat wat het meteen een plaats gaf in de absolute top van de wereldgeschiedenis.

In de verte lag de Avabrug die in 1934 door de Britten was gebouwd en tot ‘98 de enige vaste verbinding was over de Ayeyarwady.

In 1942 werd ze opgeblazen door de geallieerden om de Japanse opmars te vertragen maar in '54 werd ze gerepareerd en weer in gebruik genomen.

"Wat bezielt je landgenoten om zoveel Boeddha's te maken?", vroeg de journalist aan Suu Kyi toen ze de volgende dag ontelbare keren zijn zacht dwingende blik op hun netvlies hadden zien landen.

Bij het dorp Hpo Wing Daung (berg van de solitaire meditatie), hadden de Boeddha's zich wat discreet schuilgehouden in de grotten van Pho Wing Daung en zelfs hier vroegen ze dat men bij het binnentreden van hun eeuwige woonplaats je schoenen zou uitdoen.

Even onmogelijk als je in Teheran als vrouw een hoofddoek kan weigeren, is het in Myanmar bijna een misdaad om niet blootsvoets een heiligdom te betreden hoe primitief het daar ook uitzag.

In de namiddag hadden ze van het leger een bezoek mogen brengen aan de 10.000 Boeddha's in symmetrische rijen opgesteld over een vlakte van verschillende hectaren wat de journalist reminiscenties gaf aan de soldatengraven in de westhoek.

Vanop een toren in het midden van de heilige vlakte werd je nog kleiner dan de beeldjes in het aanzicht van Bodhi Tataung, een boeddhabeeld van 129 m hoog met aan zijn voeten zichzelf slapend in het nirwana.

Bij de aanblik van de tempel van Sambuddae Kat Kyaw die in 1303 was gebouwd en in 1939 volledig gerestaureerd, probeerde de journalist te weerstaan aan onreine gedachten over lunaparken, Disney en Las Vegas.

Ook hier schenen 500.000 kleine boeddha-tjes op te lossen als niet meer dan een decoratieve verflaag voor de grote macho Boeddha's.

"Tja", antwoordde Suu Kyi: "Ik weet het niet zo goed; misschien iets in de zin dat Boeddha evenzogoed aanwezig is in de op het eerste zicht kleine onbeduidende mens als in de grote wereldleiders."

"Of misschien is het gewoon een statement van de boeddhisten dat ze met velen zijn", antwoordde de journalist :" en dat Boeddha in ieder van hen is neergedaald en hen beschermt en dat ze een samenhorend volk zijn. Misschien is het een waarschuwing voor de buitenwereld."

"Is dat niet het adagio van alle wereldgodsdiensten? " vroeg Suu Kyi zich af : "enerzijds het universele als boodschap van solidariteit en toegang van ieder persoon tot de allerhoogste en anderzijds het benadrukken van eigen religie en identiteit ten opzichte van andersdenkenden."

Met dank aan :

-Herman Hesse, Siddhartha
-Dominicus-gids Birma
-gebundelde artikels Knack-cruises
-Etienne Hauttekeete die ons in zijn conferenties veel leerde over Myanmar en het Boeddhisme
-Geert voor de coördinatie en het boordjournaal en onze lokale gidsen van wie ik veel heb geleerd

-mijn mede-Myanmar-reizigers omwille van de prachtige trip tesamen
-Lut voor het omzetten van woorden in tekst