Kerstmis in Tromso

What's that look upon your face

It seems you've got a lot to say

But no words come

The flow seems to be gone

Let's sing the way through it

How about a new way to pray

Too much pressure on your back

Fever's high when you payback

But freedom is here and come

And hope seems to hold on

Let's love the way through it

How about a new way to pray

I see worries burning inside your chest

It's hard to let them go

You belong to somewhere

For some reason

'cause hope seems to hang on

Let's dance the way through it

How about a new way to pray

Melanie De Biasio, The Flow

Een “joik” is een persoonlijk lied binnen de Sami-cultuur, dat je wordt toebedeeld door mensen die je goed kennen en dat mee evolueert met je eigen geschiedenis.

Het is een a capella muziekgenre dat zich karakteriseert door bestaande of zelf uitgevonden woorden om een onderwerp te evoceren, gericht op het uitdrukken van een bepaalde gemoedstoestand of de essentie van een subject.

Het heeft geen begin en geen einde zoals de wind.

Sofia Jannok is een Zweedse Sami die invloeden uit jazz, pop en joik combineert.

Ze beschrijft haar muziek als ”dansend ergens tussen de mystiek van het noorderlicht en de warmte van een deugddoend vuur.”

Ze is geïnspireerd door de onmetelijkheid van het land, de mensen en de ontmoeting tussen deze elementen.

Je kan een joik ook beschouwen als een portret of een foto-album, een verzameling feiten en getuigenissen die verwijzen naar wie je bent, die ook publiek worden bezongen met daarin je sterke en zwakke kanten geëtaleerd.

Zodra je ergens  begroet wordt met je eigen joik, weet je dat je bij mensen bent die je goed kennen.

Het is een erkenning van je bestaan : je mag er zijn, je bent thuis.

Een joik is een bron van troost en herinnering na het sterven van een dierbare.

Het zingen helpt om de emotionele verbinding met de overledene te beleven.

In de traditionele Samireligie werd geloofd dat zowel levende wezens als levenloze objecten een ziel hadden.

Een priester of sjamaan fungeerde als bemiddelaar tussen de materiële en de spirituele wereld die hij consulteerde door zichzelf in trance te brengen op het ritme van magische drummen en joikmuziek.

Was het een ode, een verwijt, een verlies of een verlangen wat de Sami vrouw met gesloten ogen over haar kozijn verklankte?

Of waren het tonen van heimwee naar de eeuwenoude Samicultuur, de kwetsuren uit het verleden en de hoop op herstel of een nieuwe identiteit?

De oorspronkelijk bewoners van Noord-Scandinavië zijn de Samen of Sami, bij ons beter bekend als Lappen, een term die voor hen eerder denigrerend overkomt.

Ze wonen in “Sapmi”, een gebied dat zich uitstrekt over Noord-Zweden, Finland, Noorwegen en het Russische Kola-schiereiland.

Hun bevolkingsgroep bestaat uit ongeveer 70.000 tot 100.000 personen waarvan ongeveer de helft in Noorwegen woont.

De genetische origine van de Sami is nog grotendeels onbekend en blijkt uniek te zijn wat correleert met een zeer lange periode van geografische isolatie.

Imposante rotstekeningen aan de Altafjord dateren van 4200 voor Christus en verwijzen naar religieuze thema’s en rituele ceremonies verbonden met hun jagerscultuur.

Tijdens de middeleeuwen voerden de Sami intensief handel met de Vikingen en later met Europese handelsmannen. Ze verkochten hoofdzakelijk dierenhuiden in ruil voor zout, munten en metaal en ontwikkelden zelf een eigen monetair systeem.

Maar vele gewapende koninkrijken en naties eisten belastingen in de vorm van leder, veren en beenderen van walvissen waardoor de Sami aan twee of meer overheden moesten betalen en vaak zelfs extra boetes voor het betalen van belastingen aan een ander volk.

Dit leidde tot een te intensieve jacht waardoor het aantal rendieren begon te dalen en rond 1500 begonnen de Sami zich te settelen aan de kust, de fjorden of de meren waar ze gemeenschappen (siida) stichtten die zich bezig hielden met rendierenteelt gecombineerd met jacht en visserij.

Zo’n 10% bleef het nomadenleven trouw en woonde in tenten (lavvu) die makkelijk af te breken en te vervoeren waren.

Was de bekering tot het christendom van de Sami een alibi voor het vernielen van hun animistisch geloof, hun heilige sites, hun taal en zelfs hun joiks?

Of was het gewoon een excuus om zware taksen te heffen op hun veeteelt en visserij-activiteiten en hun land af te pakken en te koloniseren zoals wij dat vandaag meemaken op de Westelijke Jordaanoever?

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de ”Oost-“ en de “West-Sami” tegenover elkaar geplaatst omdat hun “moederlanden” in verschillende kampen waren beland.

Hoewel de Sami-cultuur tijdens de laatste eeuw heel sterk werd geassimileerd binnen de Noorse, Zweedse en Finse samenleving, is er de laatste jaren een verbeterde erkenning en bescherming van hun hun taal, hun geloof en eeuwenoude gebruiken. Ze vieren hun eigen onafhankelijkheidsdag en hebben een vlag en een parlement.

De Samitaal behoort samen met het Fins, het Estisch en het Hongaars tot de Oegrische talen en wordt nog slechts door minder dan 20.000 Samen gesproken.

Ze hebben een ander woord voor rendieren die verschillen in kleur, grootte, gewei, vacht, karakter, sterkt en levensfase.

Er zijn honderden woorden voor sneeuw afhankelijk van de diepte, dichtheid hardheid en leeftijd. Zo is er bijvoorbeeld een woord voor poedersneeuw, sneeuw die gisteren gevallen is, voor sneeuw die zacht is onderaan en een harde korst heeft.

De Samitaal is ook rijk aan woorden die familierelaties beschrijven.

Anderzijds leren de meeste Sami naast hun moedertaal ook Engels en Noors op school en als vierde taal eventueel IJslands, Fins of Deens (Noren en Zweden verstaan elkaar).

Dit komt hen goed van pas in het toerisme waarmee ze hun financiële status verhogen en tegelijk hun cultureel en natuurlijk erfgoed kunnen koesteren en beschermen.

I'm gonna leave you

Yes I'm gonna leave you cause I wanna

And I'll go where people love me

And I'll stay there cause they love me

Melanie De Biasio, I’m Gonna Leave You

Hoewel de verdrukking en de cultuurrepressie van de Sami in de loop van de laatste decennia, heeft plaatsgemaakt voor een revival van hun taal en leefgewoonten, worden ze, zeker in nationale klederdracht, in een pub nog vaak gemolesteerd door een bepaalde groep Noren.

De Sami hadden erg te lijden onder de gevolgen van de Tsjernobyl kernramp met verontreiniging van hun vis en drinkwater maar ze kregen nooit enige vergoeding.

In 1993 werd door de Zweedse overheid het exclusief recht van de Samen op rendierjacht afgeschaft en een jaar later werd ook hun exclusief visrecht op de meren in hun autonoom gebied ingetrokken.

De Noorse overheid probeert hen terug te dringen op een steeds kleinere oppervlakte en doet dit door het aantal rendieren te beperken zogezegd omdat er te veel beesten zijn in functie van de grond maar indien ze dan hun rendieren verminderen, wordt ook de grond verminderd om gebruikt te worden voor energiewinning (bijvoorbeeld windmolens of stuwdammen) of mijnbouw.

Zo zijn er in het laatste jaar 4 processen geweest van Sami tegen de Noorse overheid, alle zonder succes, de laatste omdat men een jonge farmer zijn kudde wou beperken tot 75 dieren wat absoluut onleefbaar is.

Deze is nu naar Straatsburg gestapt om zijn zaal te bepleiten voor het Hof van de Rechten van de Mens.

De meeste dromen van een onafhankelijk Lapland over de Scandinavische en Russische grenzen heen maar een militante beweging kan men het moeilijk noemen.

“Renderen dragen een gewei dat één keer per jaar afvalt en dan weer aangroeit”, vertelde een Lap die 7000 beesten heeft :“Bij niet gecastreerde mannetjes gebeurt het 1 keer per jaar na het paren omdat de testosteronproductie dan vermindert en bij gecastreerde mannetjes gebeurt dit in het voorjaar. Ook de wijfjes hebben een gewei.

Er is steeds een leider, meestal het grootste en/of oudste rendier, maar wanneer deze zijn gewei afvalt, verliest hij (tijdelijk) ook zijn dominante positie”.

“Ooit verliezen de Noren hun gewei”, voegde hij er fijntjes aan toe.

I feel you

A deep echo in me

A strong appeal for that mystery

I know you know

The wind is blowing much too hard

And for love there's no reward

A strong appeal for discovery

I know you know

Melanie De Biasio, I Feel You

Tromso is een bruisende metropool met 75.000 inwoners op bijna 600 km boven de poolcirkel

Ze ontstond bijna 11.000 jaar geleden als een kleine nederzetting en ontpopte zich in de 19de eeuw tot het mekka voor expedities in het arctische noorden.

Tijdens de Tweede weldoorlog was Tromso enkele weken de hoofdstad van het “vrije” Noorwegen.

Ze beschikt over een universiteit  met 10.500 studenten en een gezondheidszorg van internationale allure.

Het stadscentrum bevindt zich in Tromsoya, een eiland verbonden door bruggen en tunnels met het vasteland en andere eilanden die het omringen.

Eens buiten de beschermende welstand en het maritiem klimaat van de stad, zakt de temperatuur naar het binnenland snel met ongeveer 10 graden tot uitzonderlijk -40° à -50° in de winter met meterhoge sneeuwmuren.

De Sami beschermen zich met speciale schoenen, handschoenen en een kap gemaakt van dierenhuiden zoals van de poolvos en de zeehond.

De sneeuwman vertelt ons dat de zon op 21 november zowel de stad als zijn omstreken verlaat en op18 januari terugkeert.

Tears are rivers across this valley of gold

My roots wither and mourn for you

From light years away

The wailing tree moans

It's time to let it go

As an illwind sweeps across my day
Oh my lord
Help my please
Is that fair and far enough for you
I suffer along the way
Many good ways for me to grow
Yes an illwind sweeps across my day

No deal with love

No deal with the rest

Melanie De Biasio, No Deal

De Ishavskathedralen of IJszeekathedraal werd ontworpen door Jan Inge Hovig en gebouwd in 1965.

Zijn vorm symboliseert de ijsbergen, de poolnachten en het noorderlicht.

Het gebouw werd vervaardigd uit beton en aluminium.

Het orgel van de kerk dateert van 2005 in een moderne stijl met een Frans-romantisch tintje.

Het verwijst naar de vorm van ijsschotsen en zeilen in associatie met de Noordelijke IJszee en misschien ook naar de ijzige wind die je op de Tromsobrug samen met het ijs komt pesten wanneer je te voet vanuit het stadcentrum de kathedraal naar je toe wil halen.

The house was bare of Christmas lights

It came down hard that year

Outside in our overcoats

Drinking down to the bitter end

Trying to make things right

Like my mother did

Last year we were laughing

We sang in church so beautifully

Diana Krall, Departure Bay

Een man strompelt en schuift gehaast over de Lapse sneeuw.

Het is vier uur in de namiddag en het zou pikdonker geweest zijn in Tromso zonder de lichtsymfonie die de hotels en de winkels en hun straten in deze Kerstdagen nacht en nacht opvoeren.

Hij is nog net op tijd in deze Stille Nacht om in de Domkirche in het Noors de pasgeboren Emmanuel te aanbidden.

Enkele uren later, een lonely Christmas dinner nog aan het verteren, loopt hij de stad op, een kerkhof voorbij, op weg naar het “Meer van de Priester”.

Samen met een Mexicaan, een Montenegrijn en een Duits en een Chinees koppel, wordt hij begroet door een langgerekte groene ster die hier in het noorden vertelt dat Jezus geboren is.

Vrede op aarde aan alle mensen van goede wil en het zijn de onbekende internationalen die hem een Merry Christmas wensen.

Op de terugweg denkt hij aan de vorige Kerst en die daarvoor en die vele jaren daarvoor en daarvoor.
Hij ontmoet het kind dat hij zelf was, de kinderen die hij heeft opgevoed, de kinderen die hopelijk nog zullen komen.

Aurora kan hem de uitstraling van de volgende Kerst niet onthullen.

Het poollicht of Aurora Borealis hangt samen met uitbarstingen (protuberansen) op de zon waarbij grote hoeveelheden geladen deeltjes in het heelal geslingerd worden.

Het aardmagnetisch veld zorgt er voor dat de deeltjesstroom in de omgeving van de aarde wordt afgebogen en in de buurt van de noord- en zuidpool met verhoogde snelheid de atmosfeer binnendringt.

Wanneer zo’n energiestroom richting aarde wordt uitgespuwd, botst die ongeveer 3 dagen later op de verschillende atomen in de opperste luchtlagen met als gevolg de evocatie van magisch poollicht.

De zone waarin dit gebeurt ligt als een 2000 km brede ring rond de magnetische noord- en zuidpool die landen omvat als Noord Scandinavië, IJsland, het zuiden van Groenland, Canada, Alaska en Siberië.

Waar de sterre bleef stillestaan...

Waren het de sneeuw of het plots opvliegende noorderlicht boven zijn hotel enkele minuten voor middernacht die hem voerden naar een plaats waar hij nog nooit Kerstmis had gevierd : nooit zo alleen en toch een gevoel van thuis te komen.

I just get home and then I leave again

It’s long ago and far away.

Diana Krall, Departure Bay

Light as a crystal that flows to sea

You slip like sand away from me

You slip like sand away from me

Pray the gods will grant me air

Tell them I may follow there

Whisper your name and I will hear

Tender the dawn I will be where

Love waits for me

Patricia Barber, Romanesque

Bruiloften bij de Samen zijn exuberant zowel in termen van tijd (dagen) als in termen van aantal gasten (500 is aan de lage kant).

Wanneer een jongen wil trouwen met een meisje zal hij per rendier naar haar huis rijden samen met een getuige die aanbelt bij de ouders van het meisje om hem voor te stellen.

Als het meisje buitenkomt en het rendier op stal zet, is dat een signaal dat de jongen welkom is.

Ze was hem direct opgevallen bij de sneeuwschoentocht maar zij had hem nauwelijks opgemerkt.

Enkele uren later schoof ze achter hem aan bij de kruidenier maar hij was haar niet opgevallen.

Op Kerstmis nam ze in the steakhouse een tafeltje aan de andere kant want ze zag hem niet.

Hij reed met zijn rendier naar haar toe en vroeg haar om bij hem aan te schuiven.

Ze stond op, bracht zijn rendier naar de stal en nam plaats aan zijn tafeltje.

Ze was van Libanees-Amerikaanse afkomst; ze was moslim met Joodse roots en ze werkte voor Unilever in Saoudi Arabië maar haar naam vergat hij te vragen.

Haar verhaal was even “sami” als het zijne.

Heel even waren ze “samen”.

They just got home and then they left again

So far as Aurora can be

So long as you have to wait for her

Met dank aan :

-Nordic info en Dominicus Noorwegen