St Petersburg, Raspoetin achterna, december 2012

Michail Sergejevitsj Gorbatsjov had er lang over nagedacht waar hij zijn gasten zou ontvangen.

Alleszins in St. Petersburg en niet in Moskou aangezien Peter de Grote de stad had gesticht, Lenin er gestudeerd had en zijn naam er lang mee verbonden was geweest en Poetin er geboren was.

Hij had één van de beroemdste tsaren, de aanstoker en leider van de Russische communistische revolutie en de huidige president uitgenodigd om samen te komen omdat hij van hen iets wilde leren.

Het was Michail Gorbatsjov geweest die in 1990 de Nobelprijs voor de vrede had gekregen omwille van zijn bijdrage aan  het einde van de Koude Oorlog.

Zijn perestrojka (hervorming) en glasnost (openheid) politiek had bovendien geresulteerd in persvrijheid en vrije meningsuiting voor de bevolking.

Paradoxaal genoeg had deze politiek in eerste instantie niet geleid tot tevredenheid en stabiliteit doch een golf van nationalisme had de Sovjetunie overspoeld waarbij op enkele jaren tijd de ene staat na de andere zich losmaakte uit de Sovjetunie met als belangrijkste de Baltische staten, Oekraïne, Wit-Rusland, Georgië, Kazachstan en nog een aantal moslim-gedomineerde landen aan de zuidgrens.

Toen ook Rusland zelf onder aanvoering van Boris Jeltsin zich in augustus 1991 de facto losmaakte uit de Sovjetunie, was Gorbatsjov de president van een lege doos.

Hij had historische verdienste om de spanningen met de Verenigde Staten sterk te reduceren, een eind te maken aan het harde repressieve communisme en de bevolking recht te geven op eigen mening en hun eigen wilsbeschikking in handen te nemen.

Bovendien had ook Oost-Europa gekozen om zich los te maken van het Warschaupact waarbij een groot aantal landen zich nadien aansloten bij de Europese Gemeenschap en ook bij de NAVO.

Dit alles had plaatsgevonden zonder bloedvergieten en in die zin was de Nobelprijs voor Gorbatsjov achteraf gezien dik verdiend.

Maar vanuit binnenlands standpunt kon niet ontkend worden dat Gorbatsjov op zes jaar tijd van president van één van de machtigste staten ter wereld verworden was tot een salonpoliticus die in de geschiedenisboeken hoogstens zou bestempeld worden als een overgangsfiguur en niet zou pronken in de galerij der groten tussen zijn drie gasten die hij in St. Petersburg had uitgenodigd.

In vredelievendheid had hij zijn kompanen zeker overtroffen doch in het vestigen van macht en het succesvol sturen van de natie had hij inderdaad heel wat van hen te leren.

Aanvankelijk had hij hen willen uitnodigen in het recent gerestaureerde luxueuze Catharinapaleis dat was ontworpen door de architecten Rastrelli en Cameron respectievelijk in opdracht van tsarina Elisabeth en Catherina de Grote.

Eerstgenoemde had er ooit een 15.000 stuks tellende kledingcollectie geherbergd en veel van de ontelbare liefdesaffaires van Catharina de Grote waren vermoedelijk begonnen in de riante balzaal en geëindigd in een bed wat meer discreet verborgen in een hoek van het kasteel.

Tsarskoje Selo (Huis van de Tsaar) zoals het ook werd genoemd, was tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers verwoest en recent voor het grootste gedeelte prachtig gerestaureerd.

Maar Gorbatsjov vond de locatie toch niet geschikt ten eerste omdat tijdens de winterdagen, de wereldberoemde tuinen er wat kaal en besneeuwd bij lagen, ten tweede omdat het een belediging zou kunnen zijn zowel naar Lenin toe, die precies zijn revolutie had ontketend tegen het voluptueuze leventje aan het keizerlijk hof en ook ten aanzien van Peter de Grote die mogelijks ontstemd zou geweest zijn omdat “zijn Peterhof” niet was weerhouden als locatie.

Ook laatstgenoemd paleis zou voor Lenin een belediging zijn geweest net zoals het onbespreekbaar was om de samenkomst te laten plaatsvinden in een orthodoxe kerk ook al was Lenin’s moeder lutheraans en Poetin’s moeder orthodox geweest.

In die zin kwam de recent gerestaureerde kerk van de Verlosser op het Bloed niet in aanmerking temeer daar deze was opgedragen aan de vermoorde tsaar Alexander II.

Evenmin overwoog hij de Izaäkkathedraal hoewel er daar in de tijd van de bolsjewieken experimenten waren uitgevoerd met een slinger om aan te tonen dat God niet bestond.

Ook de Petrus en Pauluskathedraal die in restauratie was, leek als residentie en begraafplaats van de Romanov’s zeker voor Lenin niet bespreekbaar geweest.

Om dezelfde reden als het Catharinapaleis was ook het Winterpaleis, prachtig gelegen aan de rivier de Neva, geen goed idee.

Nochtans was het luxueuze van de residentie in de loop der jaren meer op de achtergrond geraakt vermits het deel was gaan uitmaken van de Hermitage, één van de grootste kunstcollecties ter wereld.

De hele geschiedenis van de Europese schilderkunst passeert er de revue van de Italiaanse renaissanceschilders met Da Vinci tot Rembrandt en Rubens, de impressionisten en Pablo Picasso.

Schaamteloos zullen de gidsen je vertellen dat talrijke decoraties en galerijen letterlijk copieën zijn van Italiaanse kunstwerken in Rome en Venetië. 

Maar hun patriotisme drijft weer boven wanneer ze je de zaal van de Romanov’s laten zien en vooral de 1812-galerij met de Russische veldheren die Napoleon verslagen hebben onder tsaar Frederik I.

Het wordt bijna grotesk wanneer ze hun adoratie uitspreken voor Alexander Suvorov die meer dan 60 keer op rij een veldslag had gewonnen zonder ooit de nederlaag te hebben gesmaakt.

Iets zoals de 7 tourzeges op rij van Lance Armstrong die hij weliswaar verspeelde door een achtste keer te willen winnen en daarna in een dopingzaak verwikkeld geraakte die hem ook zijn 7 eerste kostte.

Hubris en Nemesis...

Men zegt dat Suvorov succesvol was door het propageren naar zijn soldaten van zorgzaamheid voor elkaar; de mannen van Armstrong daarentegen hebben hem aan de galg gepraat…

Het was nochtans leuk geweest, dacht Gorbatsjov, om even samen met zijn gasten voor dit schilderij post te vatten en hen over de maarschalk te laten reflecteren.

Misschien zouden ze hun eigen beeld van onoverwinnelijkheid in hem geprojecteerd hebben en zich samen met hem in de rij geplaatst hebben van Russische übermenschen.

Of misschien  zou de gedachte dat er iemand in de geschiedenis hen in roem of prestige zou benaderen, als ondraaglijk overgekomen zijn waarbij ze de legerheld met een boutade zouden belachelijk gemaakt hebben.

Gorbatsjov zal het nooit weten want hij besliste om Peter De Grote, Lenin en Poetin te ontvangen in het Joesoepov-paleis dat wel verwees naar de aristocratische sfeer van de tsarentijd maar dat na de revolutie door Lenin was genationaliseerd en waar ook Poetin al de Engelse Queen had ontvangen.

Het paleis was sinds 1830 eigendom geweest van de Joesoepovs die afkomstig waren uit de Krim en zich vanuit hun moslimachtergrond hadden bekeerd tot de Grieks-orthodoxe Kerk.

Getuige daarvan was de prachtige Moorse kamer waar Alexander Joepoesov nauwelijks durfde binnengaan omdat zijn vader hem daar talloze keren had gestraft.

Macaber waren de gang en de keldervertrekken waar in 1900 de legendarische gebedsgenezer Grigori Raspoetin was vermoord.

Felix Joesoepov, die een goede vriend was van tsaar Nicholas II had een samenzwering opgezet samen met een hooggeplaatste militair, een lid van het parlement (de doema), een dokter en een neef van de tsaar om Raspoetin uit de weg te ruimen.

De bizarre wat onverzorgde slungel van boerenafkomst had immers een groeiende invloed opgebouwd vooral bij de tsarina nadat hij hun zoon Alexander op wonderbaarlijke wijze van hemofilie zou hebben genezen.

Hij zou over hypnotisch gaven hebben beschikt, vooral werkzaam bij vrouwen die hem in het openbaar vaak als een tros omringden.

Joesoepov en co hadden het gevoel dat deze gek de reeds twijfelachtige reputatie van de tsaar verder ondermijnde en dat zijn liquidatie een stabiliserend effect zou hebben op het vorstenhuis en het land.

Bovendien waren er geruchten over een affaire tussen Raspoetin en Joesoepov’s vrouw Irina.

Ze lokten hem in de kelder van het paleis maar hun gif was weinig efficiënt omdat Raspoetin geen zoetebek was en nog minder een alcoholfanaat.

Uiteindelijk schoot Felix Joesoepov hem dan maar in de buik waarna Raspoetin ontsnapte langs de binnentuin maar net voor het aangrenzende kanaal werd hij door het hoofd geschoten door het doema-lid waarna hij in de Mojka werd gegooid.

Later toonde autopsie dat hij uiteindelijk was gestorven door verdrinking wat de mythe rond zijn persoon nog aanwakkerde.

De mannen werden "slechts verbannen naar de Krim” behalve de neef van de tsaar die naar Perzië werd gestuurd en zo als één van de enige Romanov’s de communistische revolutie overleefde.

Het was deze locatie die Gorbatjov het meest geschikt leek om zich over machtsstrategieën te laten adviseren door de "grote drie"

Hij ontving Peter, Wladimir Ilitjs (Lenin) en Wladimir Wladimirovitsj (Poetin) in het "birch wood salon", met tafels en stoelen vervaardigd uit een zeer zeldzame en exclusieve houtsoort die makkelijk kliefde als men ze bewerkte.

De drie begroetten elkaar hartelijk en waren direct aan de praat.

Zo gaat dat bij grote historische figuren die bij een glas Russische champagne en zwarte kaviaar vlotjes ravijnen van tijd en afschuw voor elkaar weten te overwinnen gewoon omdat ze werden uitverkoren en uitgenodigd in een exclusieve setting waarbij ze hun ego en plaats in de geschiedenis in een gezamenlijk discours alleen maar konden versterken.

Gorbatsjov werd geduld als gastheer en ook een beetje neerbuigend bekeken als een stagiair, die zijn stagemeesters had uitgenodigd om bij hen in de gunst te komen in de hoop ook tot het "métier" te worden toegelaten.

Maar een man die bij de presidentsverkiezingen van 1996 0.18% haalde, zou het nooit verder brengen dan een goede schildknaap, dachten ze.

Toen ze enkele uren later in de kelderverdieping van het huis overschakelden op vodka, was de geest van Raspoetin prominent aanwezig in hun doordringende blik, hun wat verwrongen mond en hun geheimzinnig gefluister.

Enkel hun baardloze kin en- voor de communisten- hun kaal hoofd, staken af tegen de "Catweazle kop" van de monnik.

"Ik weet wat het is om te overleven", begon Peter de Grote het debat, zijn kleine voetjes op zijn grote lijf verborgen in twee paar concentrische schoenen, het begin van de Russische popjes...?

Ik heb als jongen van 10 jaar mijn familie zien vermoord worden door het Streltsikorps in opdracht van mijn stiefmoeder en het duurde tot mijn 24j voor ik van mijn co-tsaar en mijn verschrikkelijke regentes verlost was en ik wraak kon nemen op de Streltsi-militie door er 1000 dood te martelen.

Ook mijn dochter Elisabeth heeft die hatelijke familietak opzij moeten duwen toen ze de macht overnam van Iwan VI terwijl haar beschermelinge, de Duitse Catharina de Grote haar infantiele man Peter III moest elimineren om de troon te pakken.

Alexander I tenslotte moest zijn ziekelijke vader Paul "een duwtje geven” om tsaar te worden.

En je kan niet ontkennen dat de zonet genoemden beschouwd worden als de meest succesvolle tsaren uit de geschiedenis zowel militair als op het vlak van culturele vernieuwing.

Macht is overleven en overleven is de ander elimineren voordat hij jou elimineert, zo simpel is dat.

Kijk naar de laatste tsaar in de geschiedenis, Nicolaas II : hij laat een parlement toe, moet later aftreden, krijgt huisarrest maar wordt tenslotte toch vermoord.

Zwakte en gebrek aan daadkracht zijn het begin van het einde; het verbaast me trouwens dat jij er zo goed van afgekomen bent, Michaël."

Gorbatsjov antwoordde niet en keerde zich naar Lenin : “Wat denk jij Wladimir?"

"Ik volg grotendeels de thesis van Peter", klonk het onverwacht, “ook al heb ik de tsaren gehaat en bevochten met alles wat ik in me had zeker nadat mijn broer in 1887 was terechtgesteld.

Maar de tsaren hebben hun luxe en zelfverheerlijking te veel geëtaleerd, net als de Bourbons in Frankrijk trouwens die meer dan 100 jaar vroeger al geëindigd zijn op de guillotine.

Het paleis van Catharina de Grote lijkt trouwens fel op dat van Versailles, tsarina Eisabeth met haar luxe-uitspattingen deed denken aan Marie Antoinette ook al was ze veel slimmer en liet ze zicht omringen met goede adviseurs.

Die konden evenwel niet verhinderen dat op het einde van haar legislatuur, de staatskas leeggemolken was.

Wat ontbrak bij de Franse en Russische vorsten, was een idee, een slogan die mensenmassa's kon inspireren en opzwepen.

Iets dat goed klonk en dat miljoenen mensen kon mobiliseren.

"Vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid bijvoorbeeld" of mijn eigenste : "dictatuur van het proletariaat” met dank aan Karl Marx en Friedrich Engels.

Zelfs Hitler had het over nationaal-socialisme maar het was vooral de superioriteit van het Arische ras dat Miljoenen Duitsers voor hem mobiliseerde.

De religieuze themata hadden ooit tot de kruistochten geleid maar waren verworden tot slecht verteerbaar opium voor het volk.

Het islamfundamentalisme lijkt echter die traditie heden ten dage weer op te nemen.

Was Napoleon een liberaal of menslievender dan de Louis’?

Waren Stalin of ik lieve jongens in vergelijking met de tsaren?

Natuurlijk niet maar we hadden de illusie gecreëerd dat iedereen gelijk was (bij Hitler gelijker dan de rest) en dat men kansen kreeg en dat wij samen grootse dingen gingen realiseren.

De American Dream komt ook wel in de buurt maar daar heeft de Tea Party er recent  een karikatuur van gemaakt om Obama omver te werpen.

Je moet toegeven, het communisme heeft het in Rusland toch wel meer dan 70 jaar uitgezongen en nog is het niet volledig dood."

Hij keek naar Gorbatsjov die zich draaide naar Poetin. Beide waren ze begonnen als trouwe functionarissen van de partij maar ze hadden om verschillende redenen het dogmatisch communisme snel achter zich gelaten.

Met de uitspraak van Poetin in 2005 dat de val van de Sovjetunie de grootste politieke catastrofe was van de vorige eeuw, had Gorbatsjov het vermoedelijk wel eens kunnen zijn ware het niet dat impliciet de schuld daarvoor in zijn schoenen werd geschoven.

Wat aarzelend nam Wladimir Poetin het woord vermoedelijk omdat hij voelde dat hij in een discussie met Romanov en Lenin over principes aan het kortste eind zou trekken.

"Je moet opletten met jezelf zo op de voorgrond te plaatsen", zei hij droogweg tot de twee.

"Valt het je niet op dat men voortdurend zegt dat Obama of Clinton Syrië niet meer steunen en Rusland (niet Poetin) wel.

Hoe meer je naam weergalmt, hoe geprononceerder je ideeën, hoe charismatischer je speeches, hoe meer afgunst en tegenkanting je oproept.

Kijk maar naar Harvard wonderboy Obama die met zijn zeer uitgesproken ideeën over gezondheidszorg en Guantanamo met de hakken over de sloot zijn tweede ambtstermijn haalt terwijl ik aan mijn vierde begin."

"De juiste informatie", sprak de ex-chef van de KGB, "de juiste coalitie", sprak het vriendje van Medvedev, " de juiste timing", zei de man die na Gorbatsjov en Jeltsin kwam.

"Martelen en moorden is niet maar van deze tijd, tenminste als ze het zien, want dan krijg je die jongens van Amnesty of de procureurs van Den Haag aan je deur of de VN begint je economie te boycotten en dat kan op den duur geen enkel regime trotseren.

Ik geef toe, met Pussy Riot heb ik een foutje gemaakt - ik heb ook mijn temperament- maar sturen in stilte, met de juiste informatie, even ongenadig als mijn vrienden Peter en mijn naamgenoot Wladimir, maar met de zorg dat het vooral niet opvalt.”

Hij zweeg.

Gorbatsjov bekeek zijn 3 gasten en zijn 3 gasten keken naar hem.

Hij vond het niet nodig om nog iets te zeggen.

"Als ik met deze kerels op het zelfde moment politiek actief was geweest", dacht hij bij zichzelf , " dan had ik nu al kaliumcyanide in mijn bloed"…